مِشـــــکوة

دنیا و آخرت در قـــرآن و احادیث

مقــدمــه

بنا بر تعلیمات اسلامی، استفاده از دنیا و بهره مندی از آن بد نیست و چیزی که در این میان بد است؛ حب دنیا و وابستگی به آن است. کسانی که بنا به حب دنیا داشتن، دنیا خویش را آباد، ولی آخرت خویش را تباه ساخته اند؛ در فردای قیامت یار و یاوری نخواهند داشت و سر و کارشان با عذاب الهی است.

دنیا مقدمه ی آخرت
حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرماید: «الدّنیا مزرعة الاخرة؛[1] دنیا مزرعه آخرت است»

پیام این حدیث کوتاه ولی پر مغز، این است که از دنیا باید به مانند یک مزرعه به سود آخرت استفاده کرد. بهتر است برای روشن تر شدن بحث، به یک حدیث دیگر از امیر بیان علی (علیه السلام) تمسک جوییم. آن حضرت وقتی برای عیادت یکی از اصحابش ــ علاء بن زیاد حارثی ــ رفته بودند، از آنجا که منزل علاء را وسیع دیدند؛ گفت که این منزل وسیع به چه کار دنیایت می آید، آگاه باش که در آخرت به چنین سرای وسیعی نیاز بیشتری داری. سپس حضرت اضافه فرمود:

«بَلَى‏ إِنْ‏ شِئْتَ‏ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَةَ تَقْرِی فِیهَا الضَّیْفَ وَ تَصِلُ فِیهَا الرَّحِمَ وَ تُطْلِعُ مِنْهَا الْحُقُوقَ مَطَالِعَهَا فَإِذاً أَنْتَ قَدْ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَة؛[2]

بله می توانی بوسیله ی آن به ثواب آخرت برسی (دنیا مزرعه آخرت است)، بدینگونه که در آن از مهمانان پذیرایی کنی و صله ی رحم در آن بجا آوری وحقوق الهی را ـ در این خانه ــ برپا داری، پس در چنین حالی به ثواب آخرت رسیده ای.

خریدن دنیا، به بهای فروختن آخرت
کسانی که به امور دنیوی خویش مشغولند و به آخرت کاری ندارند؛ باید منتظر عذاب الهی باشند:

« أُولئِکَ الَّذینَ اشْتَرَوُا الْحَیاةَ الدُّنْیا بِالْآخِرَةِ فَلا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ؛[بقره/86]

آنها کسانى‏ اند که زندگى این دنیا را به بهاى آخرت خریدند، پس هرگز عذابشان (در آخرت) تخفیف نمى‏ یابد و یارى هم نخواهند شد».
دلبستگی و تعلق به دنیا افرادی را به بی اعتنایی به فرامین الهی وادار می سازد. به عبارت دیگر: بین منفعت های خود و دستورات خدای بزرگ، منفعت ها را انتخاب نموده و احکام و دستورات الهی را به بهای منفعت طلبی خویش، زیر پا می گذارند:

«إِنَّ الَّذینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْکِتابِ وَ یَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَناً قَلیلاً أُولئِکَ ما یَأْکُلُونَ فی‏ بُطُونِهِمْ‏ إِلاَّ النَّارَ وَ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ؛[بقره/174]

کسانى که کتمان مى‏ کنند آنچه را خدا از کتاب نازل کرده، و آن را به بهاى کمى مى ‏فروشند، آنها جز آتش چیزى نمى‏خورند؛ (و هدایا و اموالى که از این رهگذر به دست مى ‏آورند، در حقیقت آتش سوزانى است.) و خداوند، روز قیامت، با آنها سخن نمى‏ گوید؛ و آنان را پاکیزه نمى‏ کند؛ و براى آنها عذاب دردناکى است. [3]
تفسیر نمونه در ذیل این آیه می نویسد: گرچه روى سخن به علماى یهود است ولى چنان که بارها یادآورى کرده ایم مفهوم آیات در هیچ مورد اختصاص به شان نزول ندارد، در حقیقت شان نزولها وسیله‏ اى هستند براى بیان احکام کلى و عمومى که خود یکى از مصداقهاى آن محسوب مى‏شوند، بنا بر این تمام کسانى که احکام خدا و حقائق مورد نیاز مردم را از آنها کتمان کنند و به خاطر کسب مقام و یا به دست آوردن ثروتى مرتکب این خیانت بزرگ شوند، باید بدانند که حقیقت گرانبهایى را به بهاى ناچیزى فروخته ‏اند، زیرا حقپوشى اگر با تمام دنیا مبادله شود باز مرتکب شونده آن ضرر و زیان کرده است!  [4]
اگر بخواهیم مصداقی روشن برای ناحق ساختن حق، برای رسیدن به مقامات دنیایی بیاوریم؛ باید از عرصه ی پر التهاب سیاسی مثالی بزنیم . کسی که در زد و بندهای سیاسی و جناح بندی، به رقیبش تهمت و افترا می بندد تا رقیبش از میدان بدر رود تا راه برای رای آوردن او و محبوبیت او باز شود؛ مورد خطاب این آیه است.
در  آیه دیگری از قرآن، گوشه ای از عذابهای دنیاپرستان را بیان می کند:

«وَ ذَرِ الَّذینَ اتَّخَذُوا دینَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا وَ ذَکِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِما کَسَبَتْ لَیْسَ لَها مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیٌّ وَ لا شَفیعٌ وَ إِنْ تَعْدِلْ کُلَّ عَدْلٍ لا یُؤْخَذْ مِنْها أُولئِکَ الَّذینَ أُبْسِلُوا بِما کَسَبُوا لَهُمْ شَرابٌ مِنْ حَمیمٍ وَ عَذابٌ أَلیمٌ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ ؛ [انعام/70]

و رها کن کسانى را که آیین (فطرى) خود را به بازى و سرگرمى گرفتند، و زندگى دنیا، آنها را مغرور ساخته، و با این (قرآن)، به آنها یادآورى نما، تا گرفتار (عواقب شوم) اعمال خود نشوند! (و در قیامت) جز خدا، نه یاورى دارند، و نه شفاعت‏ کننده ‏اى! و (چنین کسى) هر گونه عوضى بپردازد، از او پذیرفته نخواهد شد؛ آنها کسانى هستند که گرفتار اعمالى شده‏ اند که خود انجام داده‏ اند؛ نوشابه‏ اى از آب سوزان براى آنهاست و عذاب دردناکى، بخاطر اینکه کفر مى‏ورزیدند (و آیات الهى را انکار) مى‏کردند».
مغرور شدن اهل دنیا به مال و مقام خود و طعنه زدن به کسانی که این جایگاه را ندارند (مومنان) ؛ باعث رقم خوردن عذاب الهی برای آنها و بی یار و یاور ماندن در آن دنیا می شود.

«زُیِّنَ لِلَّذینَ کَفَرُوا الْحَیاةُ الدُّنْیا وَ یَسْخَرُونَ مِنَ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ اللَّهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ؛[بقره/212]

زندگى دنیا در نظر کسانى که کفر ورزیده ‏اند (به وسیله شیطان و نفس اماره) آراسته شده، و مؤمنان (تهیدست) را مسخره مى‏کنند، در حالى که آنها که پرواپیشه ‏اند در روز قیامت از آنان برتر و بالاترند، و خداوند هر کس را بخواهد بى‏شمار روزى مى‏دهد».
خداوند به همه ی ما رحم کند که در دام دنیا نیفتیم.

راهکار عملی
همه باید به فکر این باشیم که باید روزی ازاین دنیا کوچ کنیم. در آن روز، پول و سرمایه بداد ما نمی رسد.

«وَ ما یُغْنی‏ عَنْهُ مالُهُ‏ إِذا تَرَدَّى؛[لیل/11]‏

و چون (به حضیض شقاوت یا به گودال قبر یا به قعر جهنم) سقوط کند، مالش براى او سودى نخواهد داشت». [5]
البته سرمایه داشتن بد نیست و اگرکسی در زندگی خود (مخصوصا انسان ثروتمند) یک نوع توازنی بین دنیا و آخرت برقرار نموده باشد؛ در آن روز ی که از این دنیا کوچ می کند، احساس سربلندی می  کند.

«وَ ابْتَغِ فیما آتاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصیبَکَ‏ مِنَ الدُّنْیا؛[قصص/77]

و در آنچه خداوند به تو داده خانه آخرت را بطلب، و سهم خود را از (عمر و مال) دنیا فراموش مکن »

سخن آخر
حضرت علی (علیه السلام) دنیا را مزرعه آخرت می داند. کسانی که در این دنیا به مقام و دارایی وامکانات خود غره شوند و قیامت را از یاد ببرند، و از دنیا برای آخرت خود اندوخته ای نفرستند؛  در آن دنیا با عذابهای الهی سر و کار خواهند داشت.

*---------------------------------------------------------------*

منبع : پایگاه اینترنتی رهروان ولایت

پی نوشتها
1ــ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئى) / ج‏19 / 86 /
2ـــ نهج البلاغة (للصبحی صالح) /   / 324 / 209
3ــ ترجمه مکارم 26
4ــ  تفسیر نمونه ج‏1 ص  591
5ــ ترجمه مکارم ص595