خداحافظ ای ماه خوب خدا

خداحافظی با ماه مبارک از زبان امام چهارم(دعای 45 صحیفه سجادیه)

سلام بر تو که با برکت بسیار به ما روی آوردی

و ما را از چرک‌های گناه شستشو دادی.

سلام بر تو که از سَرِ بیزاری بدرودت نگوییم،

و از سَرِ ملامت روزه‌ات را ترک نکنیم.

سلام بر تو که پیش از آمدنت در آرزوی تو بودیم،

و پیش از رفتنت، به اندوه جدایی دچار شدیم.

سلام بر تو که چه بسیار بدی‌ها به یُمن تو از ما بگردید،

و چه بسیار خوبی‌ها به سوی ما روان گردید.

سلام بر تو و آن شب قدری که بهتر از هزار ماه است.

رابطه شب فدر و امام زمان (عج)

خداوند متعال در چهارمین آیه سوره مبارکه قدر می‌فرماید:

تنزّل الملائکة و الرّوح فیها بإذن ربهّم من کلّ أمرٍ؛ فرشتگان و روح، در آن شب به دستور پروردگارشان با هر فرمانی (برای تقدیر هر کاری) فرود آیند. (1)

فعل مضارع «تنّزل» دلالت بر تکرار و بقاء «لیلةالقدر» دارد، و در آیات سوم و چهارم سوره دخان نیز:

فیها یفرَق کلّ أمرٍ حکیم(2) ؛ در آن شب، هر فرمانی، بر حسب حکمت صادر می‌شود.

دلالت بر تجدد و دوام دارد. زیرا هیأت نحوی باب «تفعّل» دلالت بر پذیرش یا تکلف یا هر دو می‌نماید. ظاهر این فعل‌ها، خبر از تفریق و تنزل امر در لیلةالقدرهای آینده می‌دهد.

این امر که در زمان رسول خدا به آن حضرت نازل می‌شده‌است، و در هر شب قدر دیگر، باید بر کسی نازل و تبیین و تحکیم یا کشف شود که به افق نبوت نزدیک و پیوسته باشد.

قبول اصل وصایت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و امامت، ناشی از این معنی و مبتنی بر همین اساس است.
امام سجاد علیه السلام فرموده‌اند:

گـــریه محـــراب

وقتی محراب کوفه گریست
·٠•●

هنگامی که آن حضرت وارد محراب مسجد شد و مشغول خواندن نماز گردید و سر از سجده اول برداشت، نخست شبیث بن بجره با شمشیر برّان بر وی هجوم آورد، ولیکن شمشیرش به طاق محراب اصابت کرد و پس از او، عبدالرحمن بن ملجم مرادی فریادی برداشت: و شمشیر خویش را بر فرق نازنین حضرت علی(ع) فرود آورد و سر مبارکش را تا به محل سجده گاهش شکافت.

حضرت علی(ع) در محراب مسجد، افتاد و در همان هنگام فرمود: بسم الله و بالله و علی ملّه رسول الله، فزت و ربّ الکعبه؛ سوگند به خدای کعبه، رستگار شدم.

مرثیه علی (ع)

ذکر مصیبت حضرت علی (ع)از زبان رهبری

مقام معظم رهبری(مدظله العالی) می فرمایند:

من دو سه جمله از روایات نقل شده را به عنوان ذکر مصیبت بیان می کنم .لوط بن یحیی ابی مخنف می گوید:«فلما احسّ الأمام بالضّرب لم یتأوّه» یعنی وقتی در محراب بر فرق آن بزرگوار ضربه وارد شد و پیشانی حضرت را شکافت، هیچ آه و ناله یی نکردند. «وصبر واحتسب»؛ خودشان را حفظ کردند و صبر کردند.«ووقع علی وجه و لیس عنده احد»؛ حضرت با صورت روی زمین افتادند و اطراف ایشان کسی نبود؛ چون هنوز نماز شروع نشده بود، مسجد هم تاریک بود و مردم به طور متفرق در مسجد مشغول خواندن نافله بودند؛ بنابراین اولِ کار کسی نفهمید چه اتفاقی افتاده است. «قائلاً بسم الله و بالله و علی ملّه رسول الله».اولین جملاتی که حضرت بعد از ضربت خوردن بر زبان جاری کردند، جملاتی بود که در موارد دیگر هم به گوشمان رسیده است.بعد از این که سیدالشهداء (سلام الله علیه) ضربت خوردند و بر زمین افتادند، همین جملات از قول ایشان نقل شده است:«بسم الله و بالله و علی ملّه رسول الله»؛ به نام خدا و برای خدا و بر طریقه ی رسول خدا، حاصل زندگی را تقدیم این راه کردند. در ادامه، این جمله هم از امیرالمؤمنین نقل شده است که فرمود: «فزت و رب الکعبه»؛ به خدای کعبه رستگار شدم. در روایت دیگری آمده است که حضرت فرمود: «لمثل هذا فلیعمل العاملون»؛ یعنی انسان برای رسیدن به چنین سرانجامی هر چه عمل کند، زیادی عمل نکرده است؛ بنابراین برای چنین سرانجامی باید عمل کرد. این نشان می دهد که این روح مطهر و پاکیزه چطور متصل به عوالم ملکوت بوده است؛ حتی در همان وقتی که هنوز جسم او در این دنیا زنده بوده است.

«ثم صاح و قال قتلنی اللعین»؛ بعد از آن که حضرت این مناجات را کردند، فریاد کشیدند تا مردم متوجه باشند و نگذارند قاتل بگریزد. «فلما سمع النّاس الضّجّه»؛مردم وقتی صدای امیرالمؤمنین را شنیدند،«ثار الیه کل من کان فی المسجد»؛ همه به طرف محراب مسجد ریختند، اما نمی دانستند چه اتفاقی افتاده است و باید چه کار کنند. «ثم احاطوا بأمیرالمؤمنین»؛ بعد آمدند اطراف امیرالمؤمنین جمع شدند.«و هم یشید رأسه بمئزره والدّم یجری علی وجهه ولحیته»؛ وقتی مردم جمع شدند، دیدند حضرت در همان حال ضعف و در حالی که فرقشان شکافته است، دارند با دستمالی زخم خود را می بندند و خون بر صورت و محاسن آن بزرگوار جاری است. «وقد خضبت بدمائه»؛ محاسن آن حضرت که سفید بود، با خون آن بزرگوار رنگین شده بود. «و هو یقول هذا ما وعد الله و رسوله و صدق الله و رسوله»؛ این همان وعده ی خدای متعال و پیغمبر اوست، و خدای متعال و پیغمبرش راست گفتند و وعده ی آنها تحقق پیدا کرد.

فضائل آل محمد (ص)

فضایل معصومین

فضیلت صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

فضیلت صلوات بر حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم آن را حدّ و حصری نیست و اتفاق علماست که بعد از اَدای فرائض و قرائت قرآن، هیچ فضیلت طاعت به صلوات حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم نمی رسد.

در حدیث وارد شده که حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: حمزه سیدالشهدا و جعفر طیار را در واقعه دیدم که پیش ایشان طبقی رطب نهاده بود و از آن می خوردند. چون پاره ای خوردند، آن رطب میوه دیگر شد و از آن میوه هم پاره ای خوردند، چون پاره ای خوردند، آن میوه، میوه دیگر شد. با ایشان گفتم: پدر و مادر من فدای شما باد، در آخرت چه عمل خوب تر و ثواب دار یافتید؟ گفتند: بهترین اعمال را در آخرت صلوات بر تو یافتیم و ثواب هیچ عمل بدان نمی رسد و از آن جمله آنکه حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: هر که یک نوبت بر من صلوات فرستد، حضرت حق سبحانه و تعالی ده نوبت بر او صلوات فرستد.

در شجاعت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

شجاعت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از طور عادت بیرون است. چنان که روایت کرده اند در جنگ اُحُد بعد از آن که لشکر اسلام شکسته بود و آن حضرت زخم یافته و افتاده، هم چنان بر ثبات و عزم جنگ بود و برخاست و مردمان را آواز داد و به دفع کفّار اشتغال نمود. کفّار بازگشتند و بعد از شکستن فاحش، جبر و تدارک فرمود، و اهل جنگ و شجاعت می دانند که این خارج از طور عادت است در شجاعت.

و هم چنین در جنگ حُنین که لشکر آن حضرت دوازده هزار کس بودند و تمامی فرار نمودند اِلاّ چند نفر معدود وآن حضرت ثابت شد و حمله فرمود و دشمن را دفع کرد و این شجاعت از طور عادت بیرون است.

در منقبت حضرت علی علیه السلام

حضرت علی علیه السلام برادر پیغمبر است و وزیر امین او، آن حضرت شجاع ترین امت است به اتفاق و صاحب متانت و قوّت است.

آن حضرتْ زاهدترین و صاحب ورع تر از همه است و از همه کس و همه امت داناتر بود و در غایت رایت و احکام است در علم دانش. آن حضرتْ شیر خداست و غالب است و حمله کننده است بردشمنان و شیر پیشه شجاعت و مردانگی است و اسداللّه و کرّار و حیدر، القاب آن حضرت است.

آن حضرت زائیده از مادر در حرم در اندرون محلّی که آن را حطیم گویند و آن میان حجرالاسود است و درِ کعبه است و رکن رکین که حجرالاسود است.

آن حضرت ایستاده به محکم گردانیدن قوّت بازوی نبی صلی الله علیه و آله وسلم در قایم گردانیدن نشانه های دین.

عبادت امام سجاد علیه السلام

آموزش روزه به کودکان

روش تربیتی ائمه اطهار(ع) در آموزش روزه داری به فرزندان

روزه گرفتن یکی از واجبات دین اسلام است که هر فرد مسلمان باید علاوه بر عمل نمودن به  آن با اتخاذ شیوه های صحیح و بر گرفته از روایات انجام این واجب الهی را در فرزندانشان نهادینه کنند.
اما اینکه ائمه (ع) از چه روشی برای آموزش روزه داری به کودکان استفاده می کردند با مطالعه سیره ائمه معصوم (ع) و بررسی احادیث وارد شده می توان به نکات و روشهای زیر اشاره کرد:

1- اعطای بینش و شناخت

پیامبرگرامی اسلام(ص) و به تبع آن بزرگوار ائمه(ع) قبل از ورود به ماه مبارک رمضان توصیه های لازم را بیان می نمودند و ارزش و اهمیت روزه گرفتن را شرح می دانند؛
ٍ عَنِ الْمِسْمَعِیِ‏ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یُوصِی‏ وُلْدَهُ‏ إِذَا دَخَلَ‏ شَهْرُ رَمَضَانَ‏ فَأَجْهِدُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنَّ فِیهِ تُقَسَّمُ الْأَرْزَاقُ وَ تُکْتَبُ الْآجَالُ وَ فِیهِ یُکْتَبُ وَفْدُ اللَّهِ الَّذِینَ یَفِدُونَ إِلَیْهِ وَ فِیهِ لَیْلَةٌ الْعَمَلُ فِیهَا خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِی أَلْفِ شَهْرٍ. (الکافی ج4 ص 66)
در روایتی مسمعی می گوید:امام صادق (علیه السلام) هنگام داخل شدن ماه رمضان، فرزندانش را سفارش می کرد و می فرمود: خودتان را به زحمت بیندازید و بکوشید؛ زیرا در این ماه روزی ها تقسیم می شود، اجلها معین می شود، زائران خانه خدا که به سوی او حرکت می کنند تعیین می شوند و در این ماه شبی است که عمل در آن شب، از عمل هزار ماه برتر است.

2-  ایجاد عادت

در سیره معصومان (ع) آموزش روزه داری کودکان قبل از آنکه به سن تکلیف برسند آغاز می شد

 عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّا نَأْمُرُ صِبْیَانَنَا بِالصِّیَامِ إِذَا کَانُوا بَنِی‏ سَبْعِ‏ سِنِینَ‏ بِمَا أَطَاقُوا مِنْ صِیَامِ الْیَوْمِ فَإِنْ کَانَ إِلَى نِصْفِ النَّهَارِ وَ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ أَوْ أَقَلَّ فَإِذَا غَلَبَهُم‏ الْعَطَشُ وَ الْغَرَثُ أَفْطَرُوا حَتَّى یَتَعَوَّدُوا الصَّوْمَ وَ یُطِیقُوهُ فَمُرُوا صِبْیَانَکُمْ إِذَا کَانُوا أَبْنَاءَ تِسْعِ سِنِینَ بِمَا أَطَاقُوا مِنْ صِیَامٍ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ أَفْطَرُوا.(الکافی ج‏4، ص 125)
ما کودکانمان را در هفت سالگی امر می‌کنیم تا به اندازه توانایی شان، نصف روز یا بیشتر یا کمتر روزه بگیرند، هنگامی که تشنگی و گرسنگی بر آنان غالب آمد، دستور می‌دهیم که افطار کنند. این عمل، برای آن است که به روزه گرفتن عادت نمایند، پس، شما کودکان (پسران) خود را در نه سالگی به اندازه توانایی شان به روزه گرفتن امر کنید و چون تشنگی و گرسنگی بر آنان غالب شد، افطار کنند.

بنابراین روزه گرفتن کودکان که در عرف دینداران «روزه کله گنجشکی» شهرت دارد همسو و همنوای با سیرة معصومین(ع) در آموزش روزه‌داری است.

ازاین روایت مطلب دیگری نیز به دست می آید و آن اینکه در عادت دادن به روزه داری دو نکته را باید رعایت کرد:تدریج و تسهیل.

توضیح اینکه: در آموزش روزه نباید انتظار داشت کودک با دو یا چند روز روزه داری به این عمل عادت کند بلکه عادت فرایندی طولانی است لذا در این روایت امام(ع) شروع این آموزش را نه سالگی معین کرده است که شش سال تا سن بلوغ فاصله دارد.

 به علاوه در آموزش روزه باید توانایی جسمانی کودک را در نظر گرفت و متناسب با آن از کودک انتظار روزه داری داشت به تدریج که توانایی کودک بیشتر می شود مدت بیشتری را روزه می گیرند و این فرایند ادامه می یابد تا جایی که بعد از چند سال به راحتی می توانند تمام روز را روزه بگیرند.

لذا توانایی روزه داری تنها به رشد جسمانی نیست بلکه علاوه بر آن وابسته به عادت نیز هست چه بسا افراد بزرگسالی که به لحاظ جسمانی قوی اند اما چون عادت به تحمل گرسنگی و تشنگی نکرده اند توانایی روزه گرفتن را ندارند.

کدام واجب در مغرب ماه رمضان مقدم است ؟

منبع : چند جرعه معنویت

در ایام ماه مبارک رمضان، پس از اذان مغرب،

همزمان دو چیز بر ما واجب می شود.

کدام را اول انجام دهیم؟

افطار یا نماز؟

در منابع دینی، احادیث و روایاتی وجود دارد مبنی بر « به تاخیر نیانداختن افطار » :

 

- قال رسول الله‏ صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله: لا یَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما عَجَّلُوا الفِطرَ (1) ؛

مردم، تا وقتى که زود افطار می ‏کنند، در نیکی ‏اند.   

- قال رسول الله‏ صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله: عَجِّلُوا الإِفطارَ و أخِّرُوا السَّحورَ (2) ؛

 افطارى را زود بخورید و سحرى را به تأخیر اندازید. 

- قال رسول الله صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله: مِن فِقهِ الرَّجُلِ فی دینِهِ تَعجیلُ فِطرِهِ و تَأخیرُ سَحورِهِ (3) ؛

از دین‏ شناسى مرد (فرد)، زود افطارى خوردن و تأخیر در سحرى خوردن است. 

 

احادیث و روایاتی نیز وجود دارد مبنی بر « اولویت نماز بر افطار » : 

 

* از امام باقر علیه ‏السلام روایت شده است: « نماز را بر افطار مقدّم می ‏دارى، مگر آن که با گروهى باشى که اوّل، افطار می ‏کنند. پس با آنان مخالفت نکن و با ایشان افطار کن، وگرنه اوّل، نماز بخوان؛ چرا که بهتر از افطار است و نمازت با حالت روزه نوشته می ‏شود و این نزد من، محبوب‏تر است. » (4)     

* براى روزه‏ دار، مستحب است که اگر توان داشته باشد، پیش از افطار، نماز بخواند. (5) 

* عیون أخبار الرضا علیه ‏السلام به نقل از رجاء بن ابى ضحّاک، در توصیف روزه امام رضا علیه‏ السلام نقل می‌کند: هر گاه در شهرى دَه روز می ‏ماند، روزه بود و افطار نمی ‏کرد. پس چون شب فرا می ‏رسید، اوّل پیش از افطار، نماز می ‏خواند. (6)

* روایت شده که: هر گاه می ‏توانستى نماز را آگاهانه و با همه حدود و آدابش، پیش از آن که افطار کنى، بخوانى، بهتر آن است که قبل از افطار کردن، نماز بخوانى؛ و اگر از کسانى بودى که دلت پیش افطار کردن بود و میل تو، تو را از نماز مشغول مى ‏کرد، اوّل، افطار کن تا وسوسه نفْسِ ملامتگر از تو برهد، جز این که شرط است که پرداختن به افطار پیش از نماز، سبب نشود که وقت نماز بگذرد. (7)

 

در غروب های ماه مبارک رمضان، جز این دو واجب، چه کارهای دیگری انجام دهیم؟

صدقه دادن

* هر کس پیش از افطار کردن، گِرده‏اى نان به بینوایى صدقه دهد، خداوند، گناهش را مى ‏آمرزد و براى او ثواب آزاد کردن بنده‏ اى از فرزندان اسماعیل را مى ‏نویسد. (8)

* امام صادق علیه ‏السلام فرمود که امام سجّاد علیه ‏السلام هر روز که روزه مى ‏گرفت، دستور مى ‏داد که گوسفندى ذبح شود و قطعه قطعه و پخته گردد. عصر که مى‏ شد، بر روى دیگ‏ها خم مى ‏شد تا بوى آب‏ گوشت را در حال روزه احساس کند. سپس مى ‏فرمود: «ظرف‏ها را بیاورید. براى فلان خانواده بریزید. براى فلان خانواده بریزید... .» سپس نان و خرماى خشک مى‏ آوردند و غذایش همان بود. درود خدا بر او و پدرانش باد! (9)

قرائت سوره مبارکه قدر

* هر کس هنگام افطارى و سحرى خوردن، سوره « إنّا أنزلناه » بخواند، میان آن دو (وقت) همچون کسى خواهد بود که در راه خدا به خون خویش آغشته است. (10)       

 

دعا کردن

* براى روزه ‏دار، هنگام افطارش، یک دعاى مستجاب است. (11)  

* هر روزه‏ دارى، یک دعا (ى مستجاب) دارد. پس هر گاه خواست افطار کند، هنگام اوّلین لقمه بگوید: «اى آن که آمرزشت گسترده است! مرا بیامرز!» ( یا واسِعَ المَغفِرَةِ اغفِر لی )     (12)  

* هر بنده روزه‏ دارى، هنگام افطارش، یک دعاى مستجاب دارد، که آن، یا در دنیا به او داده مى ‏شود و یا براى آخرتش ذخیره مى ‏شود.(13)

* سه نفرند که دعایشان رد نمى ‏شود: روزه ‏دار، تا آن که افطار کند؛ پیشواى دادگر؛ و نفرین ستم‏دیده. (14)

* چهار نفرند که دعایى از آنان رد نمى ‏شود، تا آن که درهاى آسمان براى آنان گشوده شود و دعایشان به عرش برسد: ... (یکی از آنان) روزه‏ دار، تا آن که افطار کند. (15)

 

و در پایان پاسخ یکی از مراجع عظام تقلید به این سوال: « اول نماز یا افطار؟ »

 

پاسخ معظم له آیت الله العظمی محقق کابلی:

در صورتی که غروب شرعی ثابت شود می توان افطار کرد، فرقی نمی کند که بعد از ثابت شدن غروب شرعی اول نماز بخواند یا افطار کند، یعنی در مسئله تقدیم و تأخیر افطار از نماز تفاوت نیست که اول نماز خوانده شود یا افطار کند؛ هرچند نماز اول وقت فصیلتش بسیار زیاد است.

وصیت علی (ع) به امام حسن

امام علی علیه السّلام :
فی وصیّة لابنه الحسن - علیه السلام - : اِعلم أنّ الّذی بیدهِ خزائِنُ ملکوتِ الدّنیا و الآخرةِ قَدْ أذِنَ لدعائِکَ و تکفَّلَ لاِ جابتِکَ و أمَرَکَ أن تسألَهُ لِیُعطیکَ و هو رحیمٌ کریمٌ.

«بحارالانوار، ج 77، ص 204»

امام علی علیه السّلام در وصیت به فرزندش امام حسن علیه السّلام فرمود: بدان همانا خداوندی که گنجینه های ملکوت دنیا و آخرت در دست اوست، به تو اجازه داده تا او را بخوانی و خود اجابت دعای تو را بر عهده گرفته است و امر کرده از او درخواست نمائی تا به تو عطا کند و او پروردگاری مهربان و بخشنده است.

و لا تقطع رجـــــائنا ... !

نَحْنُ عِبادُکَ بَیْنَ یَدَیْکَ، 
اینک ما بندگان توایم

وَ اَنَا اَفْقَرُ الْفُقَرآءِ اِلَیْکَ، فَاجْبُرْ فَاقَتَنا بِوُسْعِکَ

و من نیازمندترین نیازمندان به توامپس تهیدستى ما را به توانگریت چاره کن

وَ لاتَقْطَعْ رَجآءَنا بِمَنْعِکَ، فَتَکُونَ قَدْ اَشْقَیْتَ مَنِ 
و رشته امید ما را با منع کردن لطفت قطع مکن، که اگر چنین کنى، کسى را که از رحمتت نیکبختى 

اسْتَسْعَدَ بِکَ، وَ حَرَمْتَ مَنِ اسْتَرْفَدَ فَضْلَکَ، فَاِلى‏ مَنْ 
خواسته بدبخت کرده‏اى، و آن را که از فضلت عطا خواسته محروم نموده‏اى، در این حال از 

حِینَئِذٍ مُنْقَلَبُنا عَنْکَ؟ وَ اِلى‏ اَیْنَ مَذْهَبُنا عَنْ بابِکَ؟ 
پیشگاهت به سوى چه کسى رو کنیم؟

صحیفه ی سجادیه

چگونگی عبادات علی (ع)

شش ویژگی عبادات علی علیه السلام

جامعیت اوصاف علی علیه السلام در جامعیت عبادت او نهفته است. اگر آن حضرت تمامی آنچه را که خوبان عالم دارند، داراست، بخاطر آن است که عبادت او تمام اوصاف بایسته و شایسته عبادات را در خود فراهم آورده و برخوردار است که به نمونه هایی اشاره می شود.

1. عبادت آگاهانه

از مهم ترین ویژگی یک عبادت برتر این است که عابد آن آگاه به معبود و آگاه به مسئولیت خویش و زمان خود باشد وگرنه، نه تنها ثمربخش نخواهد بود که خطرساز و انحراف آور است.

علی علیه السلام این حقیقت را با زبان ها و بیان های مختلفی گوشزد و بیان می نمود، گاه می فرمود:

«اَلْمُتَعَبِّدُ عَلی غَیرِ فِقْهٍ کَحِمارِ الطّاحُونَةِ یدُورُ وَ لا یبْرَحُ وَ رَکْعَتانِ مِنْ عالِمٍ خَیرٌ مِنْ سَبْعینَ رَکْعَةً مِنْ جاهِلٍ لاَِنَّ الْعالِمَ تَأْتیهِ الْفِتْنَةُ فَیخْرُجُ مِنْها بِعِلْمِهِ وَ تَأْتِی الْجاهِلَ فَتَنْسِفُهُ نَسْفا وَ قَلیلُ الْعَمَلِ مَعَ کَثیرِ الْعِلْمِ خَیرٌ مِنْ کَثیر الْعَمَلِ مَعَ قَلیلِ العِلْمِ وَ الشَّکِّ وَ الشُّبْهَةِ؛(1) پرستشگر نادان همچون خرِ آسیاب است که به گرد خود می گردد و گامی به پیش نمی رود. و دو رکعت (نماز) از شخص عالم برتر از هفتاد رکعت نماز نادان است؛ زیرا عالم وقتی گرفتار فتنه شود، با علم خود از آن بیرون می آید، ولی جاهل وقتی دچار فتنه گردد، غرق شود. و عمل اندک با علم زیاد بهتر از عمل بسیار با علم اندک همراه با شک و تردید می باشد.»

و گاهی آن حضرت اعلام خطر می کرد که «مَنْ عَبَدَ اللّهَ بِغَیرِ عِلْمٍ کَفَرَ مِنْ حَیثُ لا یعْلَمُ؛(2) هر کس بدون آگاهی و معرفت خدا را عبادت کند، از جایی که خود نمی داند سر از کفر در می آورد.» مصداق بارز این حدیث در تاریخ اسلام، خوارج است که با آن همه عبادت بر علیه امام زمان خویش قیام کردند. اگر هم جاهلی به چنان خطری دچار نشود، لااقل بهره کافی از عبادت نمی برد؛ چنان که علی علیه السلام فرمود: «لا خَیرَ فی عِبادَةٍ لَیسَ فیها تَفَقُّهٌ؛(3) عبادتی که آگاهانه نباشد، خیری در آن نیست.»

و گاه دردمندانه سفارش می فرمود: «سَکِّنُوا فی اَنْفُسِکُمْ مَعْرِفَةَ ما تَعْبُدُونَ حَتّی ینْفَعَکُمْ ما تُحَرِّکُونَ مِنَ الْجَوارِحِ بِعِبادَةِ مَنْ تَعْرِفُون؛(4) معرفت و شناخت آن کس را که می پرستید، در جان خود جای دهید تا حرکتهای بدنی که برای عبادت معبود شناخته شده خویش تحمل می کنید، شما را سود رساند.»

و عبادت آن حضرت در اوج عرفان و آگاهی بود. ذِعْلِب عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! آیا پروردگارت را دیده ای؟ آن حضرت فرمود: «ما کُنْتُ اَعْبُدُ رَبّا لَمْ أرَهُ. فَقالَ یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ! کَیفَ رَاَیتَهُ؟ قالَ: وَیلَکَ یا ذِعْلِبُ لَمْ تَرَهُ الْعُیونُ بِمُشاهَدَةِ الاَْبْصارِ وَلکِنْ رَأتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقائِقِ الاْیمانِ؛(5) من پروردگاری را که نبینم، نمی پرستم. عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! او را چگونه دیدی؟ فرمود: ای ذعلب! وای بر تو! دیده های ظاهر او را نتواند دید، ولی دیده های دل به وسیله حقایق ایمان او را مشاهده می کنند.»

2. عبادت عاشقانه

ز بارگاه قدس حق یک نفس او کنار نیست                   علی است عاشق خدا بندگیش شعار نیست

وقتی معرفت و شناخت به معبود اصلی به حد اعلای خود رسید، به دنبال آن عشق و محبت آشکار می شود.

نقش جمال یار را تا که بدل کشیده ام یکسره مهر این و آن از دل خود بریده ام هر نظری که بگذرد جلوه رویش از نظر بار دگر نکو ترش بینم از آنکه دیده ام (6) را عبادت می کنم.»

در روایت دیگری، عبادت را به سه گونه تقسیم نموده: عبادت بردگان که ناشی از ترس است، و عبادت تاجران که برای رسیدن به بهشت است، و عبادت آزادمردان، و آن گاه می فرماید: «وَ قَوْمٌ عَبَدْوا اللّهَ حُبّا لَهُ فَتِلْکَ عِبادَةُ الاَْحْرارِ وَ هِی اَفْضَلُ الْعِبادَةِ؛(7) و گروهی خدا را به خاطر دوستی (و عشق) او می پرستند، پس این گونه عبادت، عبادت آزادمردان است و برترین عبادت هم همین است.» و در جای دیگر فرمود: «لَوْ لَمْ یتَوَعَّدِ اللّهُ علی مَعْصِیتِهِ لَکانَ یجِبُ اَنْ لا یعْصی شُکْرا لِنِعْمَتِهِ؛(8)اگر [فرضا] خداوند کیفری برای معصیت خود معین نکرده بود، سپاسگزاری از نعمتش ایجاب می کرد که از فرمانش سرپیچی نشود.»

3. عبادت خاشعانه

 نماز یکی از مهم ترین عبادات است و از ویژگی های مهم یک نماز مطلوب این است که انسان در حال نماز، خضوع و خشوع داشته باشد. هم اعضا و اندام در خدمت نماز باشد و هم دل در گرو خداوند. قرآن کریم درباره مؤمنان می فرماید: «قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ اَلَّذینَ هُمْ فی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»؛(9) «به راستی که ایمان آورندگان رستگار شدند؛ همانان که در نماز خود [فروتن و] خاشع اند.»

علی علیه السلام به کمیل چنین سفارش نمود: «یا کُمیلُ لَیسَ الشَّأْنُ اَنْ تُصَلِّی وَ تَصُومَ وَ تَتَصَدَّقَ اِنَّمَا الشَّأْنُ أَنْ تَکُونَ الصَّلاةُ فُعِلَتْ بِقَلْبٍ نَقِی وَ عَمَلٍ عِنْدَ اللّهِ مَرْضِی وَ خُشُوعٍ سَوِی، وَ اِبْقاءٍ لِلْجِدِّ فیها؛(10) ای کمیل! مقام این نیست که نماز گذاری و روزه بگیری و صدقه دهی، مقام آن است که نماز همراه قلب پاک انجام شود و مورد پسند الهی بوده، همراه با خشوع متعادل، و دوام جدیت باشد.»

و علی علیه السلام خود چنان عبادتی داشت. شاهدش عبادت های شبانه اوست که هر شب بر اثر درک عظمت خدا و خوف از او غش می کرد.

          ادامه مطلب را ببینید