مِشـــــکوة

آموزه های سوره یوسف

یکی از پیامبران جلیل القدری که نام مبارک او در قرآن مجید بیان حضرت یوسف (علیه السلام) است. یکی از ویژگی‌های بسیار معروف و مشهور این پیامبر الهی، زیبایی خاصی بود که ایشان از آن برخوردار بودند، ولی ازآنجایی که خدای متعال در قرآن مجید شاخصهای زیبایی از فضائل و کمالات اخلاقی ایشان را مورد اشاره و بیان قرآن داده سزاوار است به زوایای دیگر فضائل و کمالات این پیامبر جلیل الشان دقت شود.

«لَقَدْ کانَ فی‏ یُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ آیاتٌ لِلسَّائِلینَ؛ [یوسف/7]

به راستى در [سرگذشت‏] یوسف و برادرانش براى پُرسندگان عبرتهاست.»

گوهر پاکدامنی و حیا

یکی ازمهمترین و زیباترین ویژگی های اخلاقی این پیامبر الهی، گوهر ارزشمند حیا و پاکدامنی است؛‌ شاخص ارزشمندی که حلقه گمشده بسیاری از زندگی‌های امروزی به شمار می‌آید در واقع این پیامبر الهی با داشتن این ویژگی بهترین اسوه و الگوی برای جویندگان پاکدامنی و حیا هستند.

خداوند متعال در خصوص حیا و پاکدامنی حضرت یوسف (علیه السلام) می‌فرماید:

«وَ راوَدَتْهُ الَّتی‏ هُوَ فی‏ بَیْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَیْتَ لَکَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ إِنَّهُ لا یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ؛ [یوسف/23]

و آن [بانو] که وى در خانه‏اش بود خواست از او کام گیرد، و درها را [پیاپى‏] چفت کرد و گفت: «بیا که از آنِ توام!» [یوسف‏] گفت: «پناه بر خدا، او آقاى من است. به من جاى نیکو داده است. قطعاً ستمکاران رستگار نمى‌‏شوند.»

اخلاص و زندگی توحیدی

از جمله زیباترین خصوصیات و ویژگی‌هایی که اولیای الهی از آن برخوردار بوده‌اند زندگی توحیدی و توجه به خدای متعال درهمه ی امور و خالص کردن کارها برای خدای متعال است. اکسیر بسیار زیبایی که روح زندگی الهی را به دنبال دارد و سعادت دنیایی و اخروی را به ارمغان می‌آورد. در این خصوص خدای متعال حضرت یوسف(علیه السلام) را این چنین معرفی می‌فرماید:

«وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى‏ بُرْهانَ رَبِّهِ کَذلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصینَ؛ [یوسف/24]

و در حقیقت [آن زن‏] آهنگ وى کرد، و [یوسف نیز] اگر برهان پروردگارش را ندیده بود، آهنگ او مى‏‌کرد. چنین [کردیم‏] تا بدى و زشتکارى را از او بازگردانیم، چرا که او از بندگان مخلص ما بود.»

تواضع وفروتنی در برابر والدین

از جمله مهمترین فرامین الهی که در آیات متعددی خدای متعال  آن را مورد تأکید قرار داده، توجه و اهتمام به تکریم والدین است. این موضوع در فرهنگ قرآن تا به جایی مورد توجه و اهمیت است که در مواردی خدای متعال بعد از امر به توحید و یگانه پرستی احترام به والدین را مورد سفارش قرار می‌دهد. در سوره مبارکه یوسف نیز خدای متعال به گونه‌ای زیبا تکریم والدین را از جمله ویژگیهای ایشان برمی‌شمارد.

« وَ رَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَى الْعَرْشِ؛[یوسف/100]

و پدر و مادر خود را بر تخت نشاند».

عفو و بخشش

از جمله مؤلفه‌های ارزشمند اخلاقی که در فرهنگ اسلام گویای مهرورزی و نوع دوستی است، سفارش و تأکید بر عفو و گذشت و پرهیز از انتقام جویی و کینه ورزی در زندگی است. درمنابع اسلامی به وفور با این مطلب برخورد می‌کنیم که زیبایی عفو وگذشت بهتر از لذت انتقام جوی است. برای نمونه در زندگی حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) که خدای متعال ایشان را از جمله شخصیت های قرآنی قابل تبعیت معرفی فرموده است و به زیبایی می‌توان این مؤلفه زیبا را مشاهده کرد. برای نمونه آن زمانی که برادران یوسف (علیه‌السلام) از کرده خود پشیمان شده وعذر خواه خدمت برادر رسیدن حضرت یوسف (علیه‌السلام) ایشان با آغوشی باز از آنها استقبال نمودند:

« قَالَ لاَ تَثْرَیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللّهُ لَکُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ؛ [یوسف /92]

گفت: امروز شما را سرزنش نباید کرد، خدا شما را می‌بخشاید که او، مهربان‌ترین مهربانان است.»

افتخار مهمان نوازی

یکی از سفارشات اخلاقی و مورد تأکید فرهنگ اسلام توجه به مهمان و تکریم او می‌باشد. توصیه به مهمان نوازی خود گویای نوع دوستی درفرهنگ اسلامی است. خدای متعال در این آیه به زیبایی مؤلفه مهمان نوازی و میزبانی را در خصوص حضرت یوسف(علیه‌السلام) این چنین بیان می‌فرماید:

«وَ لَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ قالَ ائْتُونی‏ بِأَخٍ لَکُمْ مِنْ أَبیکُمْ أَ لا تَرَوْنَ أَنِّی أُوفِی الْکَیْلَ وَ أَنَا خَیْرُ الْمُنْزِلینَ؛[یوسف/59]

و چون آنان را به خوار و بارشان مجهّز کرد، گفت: «برادر پدرى خود را نزد من آورید. مگر نمى‏بینید که من پیمانه را تمام مى‏دهم و من بهترین میزبانانم؟»

در اهمیت و ضرورت مهمان نوازی از رسول اکرم (صلی الله علیه واله و سلم) این چنین بیان شده است:

«کُلُّ بیتٍ لا یَدخُلُ فیهِ الضَّیفُ لا تَدخُلُهُ المَلائکةُ؛[1]

به هر خانه اى که مهمان به آن وارد نشود، فرشتگان وارد نمى‌شوند.»

اعتماد به خدا و عدم اعتماد به نفس

ازجمله زیباترین درسهای اخلاقی که در زندگانی حضرت یوسف می توان به آن اشاره کرد توجه ایشان به نفس و اغواهای گمراه کننده آن و استعانت گرفتن از خدای متعال درمقابله با شیطان و نفس است. درس بسیار بزرگی که اگر مورد توجه و اهمیت قرار گیرد بسیاری از رفتارهای غیر اخلاقی را می‌توان از زندگی فردی و اجتماعی خود حذف نمود. خداوند متعال از زبان حضرت یوسف (علیه السلام)می‌فرماید:

«وَما أُبَرِّئُ نَفْسی‏ إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ ما رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحیمٌ؛ [یوسف/53]

و من نفس خود را تبرئه نمى‏‌کنم، چرا که نفس قطعاً به بدى امر مى‏‌کند، مگر کسى را که خدا رحم کند، زیرا پروردگار من آمرزنده مهربان است.»

نکته‌ها و پیام‌ها

1-احترام به والدین از جمله دستورات مهم الهی است که خداوند متعال در آیات متعددی به اهمیت و ضرورت آن اشاره فرموده است.
2- عفو و گذشت از جمله مصادیق مهرورزی و نوع دوستی است که در فرهنگ اسلامی به آن توجه خاص شده است.
3-غافل شدن از نفس و اغواهای شیطانی آن می‌تواند موجب ضلالت و نگون بختی افراد شود.

____________

منبع : رهروان ولایت

____________

[1]. جامع الأخبار: ص ٣٧٨/ح١٠٥٨ .