مِشـــــکوة

هفت وظیفه ما در مقابل قرآن

قرآن کلام خداست و بارقه‌های امیدبخش آن در رگ عالم جاری است، سخن از فیروزه کلامی است که برخاسته از حنجره ملکوت سموات و خود نشانه ای از حقایق و کمالات است. کلامی جوشیده از چشمه سار آفرینش و متصل به دریای حقیقت که ما در این شوره زار دنیا به تکاپوی آن به سر می‌بریم.

وظایف ما در برابر قرآن چیست؟

1 - فراگیری قرآن

قال علی (علیه‌السلام) تعلموا القرآن فانه احسن الحدیث و تفقهوا فیه فانه ربیع القلوب.

قرآن را فرا بگیرید که برترین کلام است. و در آن بیندیشید که بهار قلب‌هاست. بعد از شناخت جایگاه و درک فضائل قرآن لازم است که به فراگیری صحیح علوم آن بپردازیم. قرآن محور اساسی دین و کتاب قانون الهی است و بر هر مسلمانی لازم است که در راه فراگیری آن بکوشد در این باره امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «ینبغی للمومن ان لایموت حتی یتعلم القرآن او یکون فی تعلمه.» شایسته است که مسلمان مؤمن از دنیا نرود مگر آن که قرآن را فراگرفته و یا در حال فراگیری آن باشد... علاوه بر فراگیری قرآن وظیفه تعلیم آن به دیگران نیز بر گردن ماست چنانکه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آ له) می‌فرماید: خیرکم من تعلم القرآن و علمه. بهترین شما کسی است که قرآن را فرا بگیرد و به دیگران نیز بیاموزد... و این نه به عنوان یک حق بلکه یک تکلیف برای مسلمان تعیین شده است تا در راستای فرادهی قرآن به دیگران نیز کوشا باشد.

2 - تلاوت قرآن

قال رسول الله (صلی الله علیه و آ له): افضل العباده قراءه القرآن؛ برترین عبادات قرائت صحیح قرآن است. بعد از فراگیری قرآن نوبت به قرائت آن می‌رسد زیرا فراگیری مقدمه‌ای است برای عمل نیکوی قرائت و نیز تلاوت قرآن در همه حال. البته محدود کردن قرائت قرآن به مجالس ختم و استخاره و یا ترک تلاوت به جهت سبک شمردن آن عملی است که مورد غضب خداوند واقع می‌شود چنانکه حضرت رسول (صلی الله علیه و آ له) فرمودند: «علیک بتلاوه القرآن علی کل حال.»

3 - استماع قرآن

قال الله تعالی، «و اذا قری القرآن فاستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون» هرگاه که قرآن خوانده می‌شود به آن از دل و جان گوش فرا دهید و سکوتی همراه با تدبر پیشه کنید باشد که مورد رحمت قرآن قرار بگیرید. استماع قرآن در کنار قرائت آن ارزش والائی دارد. و این برای کسانی که از نعمت علم به آن برخوردارند لازم است. البته دیگران نیز می‌توانند با گوش دادن به تلاوت قرآن در ثواب تلاوت آن شریک شوند. از آنجا که استماع در لغت به معنی گوش فرا دادن با دقت و تدبر است قاری و یا مستمع هر کدام موفق به تدبر در آن شوند، به هدف آن یعنی همان درک حقیقت نزدیکترمی شوند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آ له) فرمودند: قاری القرآن و المستمع له فی الاجر سواء.

                             چو قرآن بخوانند دیگر خموش                                به آیات قرآن فرا داد گوش

4 - تدبر در قرآن

از دیگر وظایف ما در برابر قرآن تدبر در معنای آن است و خداوند نیز فلسفه نزول قرآن را بر همین محور بیان فرموده است «کتاب انزلناه الیم مبارک لیدبروا آیاته و لیتذکروا اولوالالباب.»

قرآن کتاب مبارکی است که ما آن را نازل کردیم تا همه در آیاتش اندیشه کنند و دانایان از آن پند گیرند... . تدبر در قرآن از امور لازم و ضروری است و چون در راستای درک معنای قرآن است زمینه را برای عمل به آن فراهم می‌سازد. و باید دانست که روح والای قرآن بدون تدبر در آیات بدست نمی‌آید چنانکه حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: «الا لاخیر فی قراته لیس فیها تدبر.» قرائت بدون تدبر لقلقه‌ای بیش نیست. اگرچه ثواب و بهره خاص خودش را در بر دارد اما کامل نیست و به هدف منتهی نمی‌شود. چرا که تلاوت، مقدمه درک قرآن است و درک آن نیز بدون اندیشیدن حاصل نمی‌شود. مسئله تدبر نکردن حکایت کسانی است که خداوند درباره آن‌ها می‌فرماید:

«افلا یتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالها.» آیا (منافقان) در آیات قرآن اندیشه نمی‌کنند یا بر دل‌هایشان خود مُهر(جهل و نفاق) زده‌اند.

5 - عمل به قرآن

اصل برجسته و هدف غایی نزول قرآن و تعلم و قرائت و همچنین تدبر در آن همه و همه برای عمل است چنانکه خداوند می‌فرماید:

هذا الکتاب انزلناه مبارکا فاتبعوه. این کتاب را مبارک نازل نمودیم پس، از آن تبعیت نمایید... و لذا کسانی که به قرآن عمل نمی‌کنند و تنها به قرائت آن اکتفاء می‌کنند، در واقع به شأن و مقام والایش بی احترامی کرده‌اند. . امام صادق (علیه‌السلام) درباره نتیجه کار چنین افرادی می‌فرماید: «رب تالی القرآن و القرآن یلعنه.» چه بسا تلاوت کننده قرآن که قرآن لعنتش می‌کند... وقتی از حضرت سوال شد آنان کیانند فرمود کسانی که قرآن را می‌خوانند اما به آن عمل نمی‌کنند. به تعبیر امام صادق (علیه‌السلام) قرائت قرآن بدون عمل به آن به مثابه تمسخر نسبت به آیات آن است چنانکه می‌فرماید: «من قراء القرآن من هذه الامه ثم دخل النار فهو ممن کان یتخذ بآیات الله هزوا.» کسی که قرآن را بخواند ولی به آن عمل نکند به آتش دوزخ دچار خواهد شد چرا که گوئی در دنیا به تمسخر قرآن مشغول بوده است.

6 - کشف حقیقت قرآن

لزوم سخن گفتن از حقیقت قرآن به هدف آرمانی نزول آن برمی‌گردد چرا که قرائت و تلاوت قرآن بدون درک معنی و مفهوم و حقیقت آن بی فایده است و عملاً زمینه را برای عمل به آن فراهم نمی‌سازد. به همین خاطر آنان که اهل قرآن هستند باید در راستای کشف حقیقت آن و نیز تفهیم آن به دیگران بکوشند و حقیقت آن را از برای مردم منکشف سازند، البته باید دانست که علم راسخ قرآن و تأویل و تفسیر آن در نزد اهل بیت (علیهم‌السلام) است. بنابراین نمی‌توان بدون بهره گیری از چشمه‌های جوشان کلام و علوم آسمانی آن‌ها به حقیقت قرآن دست یافت. چنانچه امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: ان ما اوتینا تفسیر القرآن و احکامه. از جمله علومی که به ما داده شده همانا علم تفسیر قرآن و احکام آن است. امام صادق (علیه‌السلام) نیز فرمودند: «نحن الراسخون فی العلم و نحن نعلم تاویله.» ما به حق راسخان در علم تفسیر قرآنیم و ما تأویل آیات آن را به خوبی می‌دانیم.

7 - حفظ کردن آیات قرآن

حفظ کردن قرآن در دو مفهوم به کار می رود: یکی محافظت از حریم قرآن و دیگری حفظ آیات آن. مراد ما نیز در این مطلب نوع دوم آن است. قال رسول الله (صلی الله علیه وآله): لایعذب الله قلبا وعی القرآن. خداوند قلبی را که قرآن را در خود جای داده عذاب نمی‌کند. حفظ کردن قرآن و آیات نورانی آن فکر و ذهن و چشم دل بشر را روشن می‌سازد و ذکر و یاد الهی را در دل‌ها دوام می‌بخشد و نیز به انسان توفیق رشد و آشنائی با حقایق و معارف آسمانی آن عطا می‌کند چرا که آیات قرآن با آن روح وسیعش در ذهن افراد جاری می‌شود و به فرموده امام صادق (علیه‌السلام) توفیق عمل به آن را نیز برای افراد بیشتر فراهم می‌سازد.

«الحاقط بالقرآن و العامل به مع السفره الکرام البرره.» در این روایت حفظ قرآن با عمل نمودن به قرین هم بیان شده‌اند. یعنی حافظ قرآن و عمل کننده به آن با سفیران طریق کرامت الهی همراه خواهد بود. علاوه بر این خود حفظ کردن قرآن دارای ارزش و اجر شایسته‌ای است چنانکه امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: ای الذی یعالج القرآن و یحفظه بمشقه منه و قله حفظ له اجران کسی که قرآن را با مشقت و تحمل سختی حفظ می‌کند، دو اجر در پیش دارد یکی اجر نفس کار است و دیگری اجر توفیق عمل... . حافظان حقیقی قرآن همان عاملان به آنند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را برترین گروه امت خویش بیان فرموده است: «اشراف امتی حمله القرآن.»

و این گروه وارسته اگر حفظ کردنشان با درک مفاهیم و روح والای قرآن و نیز عمل به آن همراه باشند اهل بهشت خواهند بود چنانکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: حمله القرآن عرفاء اهل الجنه. حاملان قرآن عرفا اهل بهشت خواهند بود.

منبع : بخش قرآن تبیان به نقل از سایت صفیر هدایت  - مقاله ابراهیم حسنی