در برخی از روایات بیان شده است که انسان در قبر دارای هم‌نشین است؛ حال هم‌نشین او یا جوانی زیبا و نیکو صورت است یا حیوانی با چهره‌ای بسیار خشن و ترسناک که تا روز قیامت انسان را اذیت خواهد کرد.

در «أمالى» شیخ صدوق روایتی از «قَیس بن عاصِم» نقل شده که می‌گوید: من با جماعتى از «بنى تمیم» بر رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله)  به عنوان میهمان وارد شدیم، من عرض کردم: اى پیغمبر خدا! ما را موعظه‏‌اى فرما که از آن نفع ببریم، چون ما قومى هستیم که در صحرا زندگى می‌کنیم و خدمت شما کمتر می‌رسیم؛ حضرت فرمودند: «اى قیس! به درستى که با هر عزتى ذلتى است و با هر زندگى مرگی وجود دارد و با دنیا آخرتی است و براى هر چیزى حساب‌گرى است و بر هر چیزى مراقب و پاس‌دارى قرار داده شده است، براى هر کار نیکویى ثوابى و براى هر کار زشتى عِقابى و براى هر أجلى کتاب و تقدیرى مقدر شده است.

اى قیس! حتماً و بدون شک با تو قرین و هم‌نشینی خواهد بود که با تو دفن می‌شود، در حالی‌که او زنده است و تو نیز با او دفن می‌‌شوى در حالی‌که مرده هستى. پس اگر آن قرین، کریم باشد تو را از گزند حوادث حفظ خواهد کرد و اگر لئیم و پست باشد، تو را دست‌خوش خطرات و آفات نموده به طوفان بلا خواهد سپرد. و روز قیامت نیز محشور نمی‌شوی مگر با او و از تو بازپرسى نخواهد شد مگر از او، پس او را صالح قرار بده چون اگر صالح باشد، با او انس خواهى گرفت و اگر فاسد باشد از هیچ چیز وحشت ندارى مگر از او؛ و آن کردار و عمل تو است».[1]

در این روایت حضرت می‌فرماید اعمال آدمی به صورت یک انسان تجلی خواهد یافت و اگر انسان دارای عمل صالح و کرداری نیک در دنیا باشد، آن هم‌نشین هم زیبا، جوان و خوش‎سیما خواهد بود که انسان از مصاحبت با او لذت می‌برد و دیگر ترسی از قبر و قیامت ندارد، ولی اگر اعمال آدمی زشت بوده و نافرمانی خداوند  متعال را کرده باشد، این اعمال به صورت انسانی کریه المنظر و بسیار زشت در آمده و تا روز قیامت و بعد از آن نیز هم‌نشین آدمی خواهد بود، به طوری‌که انسان از هم نشینی او بسیار بیم دارد و این هم‌نشینی بسیار درد آور و عذاب دهنده خواهد بود.

امام صادق(علیه‌السلام) نیز فرمودند: «هنگامی‌که خدا بنده مؤمنش را از گور برانگیزد، با او جوانی زیبا بیرون آید که جلو او باشد و هر جا مؤمن هراسى از هراس‌هاى عرصه قیامت را ببیند آن جوان به او بگوید: نترس، غم مخور، تو را مژده می‌دهم که به شادى و احترام از طرف خداوند (عزّوجلّ) تا این‌که آن بنده مؤمن در پیش‌گاه خداوند متعال به آسانی حساب‌رسی شود و اجازه رفتن به بهشت را به دست آورد؛ در این هنگام بنده مؤمن به آن جوان بگوید: رحمت خدا بر تو باد چه خوب هم‌نشینی هستی که با من از گور بیرون آمدى و پیوسته به من مژده شادى و احترام از خداوند متعال را دادی، بگو تو چه کسی هستی؟ آن جوان در پاسخ بگوید: من همان شاد کردن دل مومن در دنیا هستم، تو در دنیا دل بنده مومن خدا را شاد کردی، خداوند متعال نیز من‌را از آن آفرید تا هم‌نشین تو باشم و به تو مژده دهم.[2]

بنابراین انسانی که در قبر قرار می‌گیرد، شخصی با او ملازم است، از او سؤال می‌کند: تو کیستى که من تا به حال به زیبائى و محبّت و انس با تو ندیده‌‏ام؟ در پاسخ می‌‌گوید: من عمل خودت هستم، من نتیجه کردار و رفتار خودت هستم، من ظهور ملکات و سَجایا و رفتار تو هستم. من از دنیا با تو به این‌جا آمده‌‏ام و از این‌جا تا روز قیامت نیز با تو خواهم بود. و وقتى که سر از قبر در مى‏‌آورى من با تو وارد محشر شده و در پیشگاه عرض و مقام عدل الهى خواهیم رفت.

این مساله در لسان علماء به تجسم اعمال معروف است، یعنی اعمال آدمی در قالبی خاص، تجسم خواهند یافت، حال به عمل ما بستگی دارد، اگر خوب باشد تجسمی خوب و اگر بد باشد، تجسمی زشت و ناپسند خواهد داشت.[3]

--------------------

پی‌نوشت:

[1]. امالی شیخ صدوق، مجلس اول، ص 2.
[2]. آداب معاشرت(ترجمه جلد 16 بحارالانوار) ج‏1، ص 188.
[3]. معاد شناسى، ج‏3، ص 265.