دشمن شناسی از منظر قرآن
شناخت اجمالی از دشمن شناسی در قرآن
مقدمه:
یکی ازموضوعات بسیار مهمی که هر انسانی در زندگی باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشد؛ موضوع دشمن شناسی در زندگی است. به این معنا که اگر هر انسانی در زندگی تصور درستی از دشمن و ترفندها و حیله های او داشته باشد. یقین با علم داشتن موضوع، طرح دوستی با دشمن خونی خود نمی بند؛ به همین جهت در ارتباط خود با دشمن درایت و تعقل بیشتری به خرج می داد که مبادا گرفتار حیله دشمن خود شود.
شیطان دشمن آشکار انسان
یکی از مهمترین دشمن‌های خطرناک انسان که نام او در قرآن بیان شده است شیطان می باشد. شیطان دشمن بسیار خطرناک و مهمی است که نوعاً انسانها با فراموشی و غفلت از دشمنی او طرح دوستی با او را در زندگی فراهم می‌کنند. از این رو خداوند متعال دشمنی این دشمن خطرناک را به انسان گوشزد می‌کند.
«وَ قالَ الَّذینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَما تَبَرَّؤُا مِنَّا کَذلِکَ یُریهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجینَ مِنَ النَّارِ [بقره/167]و پیروان مىگویند: «کاش براى ما بازگشتى بود تا همان گونه که [آنان] از ما بیزارى جستند [ما نیز] از آنان بیزارى مىجستیم.» این گونه خداوند، کارهایشان را- که بر آنان مایه حسرتهاست- به ایشان مىنمایاند، و از آتش بیرونآمدنى نیستند
«قالَ فَبِما أَغْوَیْتَنی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَکَ الْمُسْتَقیمَ [اعراف/16] گفت: «پس به سبب آنکه مرا به بیراهه افکندى، من هم براى [فریفتن] آنان حتماً بر سر راه راست تو خواهم نشست.»
ویژگی های شیطان:
1- دشمنی و عناد با انسان
از جمله مهمترین و بارزترین خصوصیان شیطان دشمنی او با انسان است در این زمینه آیات و روایات فراوانی وجود دارد که انسان را از این دشمنی با خبر می سازد.خداوند متعال در این خصوص می‌فرماید:
«أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ [یس/60]اى فرزندان آدم، مگر با شما عهد نکرده بودم که شیطان را مپرستید، زیرا وى دشمن آشکار شماست؟»
2- ایجاد لغزش در انسان
از جمله ویژگی های شیطان که مصداق بارز عناد او با انسان نیز می باشد ایجاد لغزش در انسان و به دنبال گمراه کردن بشر می باشد در این خصوص آیات و روایتی وجو دارد که این ویژگی شیطان را بر ملا می ساز.
فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطانُ عَنْها فَأَخْرَجَهُما مِمَّا کانا فیهِ وَ قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَ لَکُمْ فِی الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى حینٍ [بقره/3] پس شیطان موجب لغزش آنها از بهشت شد و آنان را از آنچه در آن بودند، بیرون کرد. و (در این هنگام) به آنها گفتیم: «همگى (به زمین) فرود آیید! در حالى که بعضى دشمن دیگرى خواهید بود. و براى شما در زمین، تا مدت معینى قرارگاه و وسیله بهره بردارى خواهد بود.»
«قالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعینَ [ص/8] [شیطان] گفت: «پس به عزّت تو سوگند که همگى را جدّا از راه به در میبرم.»
3- ترساندن از فقر
از جمله شاخصه های وجودی شیطان ترساندن انسن از فقر و نداری است. احساس ترسی که ریشه‌های ایمان و باور او را به رزاقیت خداوند متعال سست و متزلزل می سازد و او را به گناه بیشمار دیگری مبتلا می سازد.
الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ [بقره/268]شیطان، شما را (به هنگام انفاق،) وعده فقر و تهیدستى مىدهد و به فحشا (و زشتیها) امر مىکند ولى خداوند وعده «آمرزش» و «فزونى» به شما مىدهد و خداوند، قدرتش وسیع، و (به هر چیز) داناست. (به همین دلیل، به وعدههاى خود، وفا می‌کند.)»
4- امر کننده به زشتی ها و آلودگی ها
انسان فطرتاً طالب پاکی و سعادت و خوشبختی است، از این رو تا زمانی که انسان مغلوب هوای نفس و وسوسه‌های گمراه کننده او نشده باشد می تواند به آن هدف والا الهی خود دست پیدا کند. ولی زمانی که مغلوب خواهش‌های نفسانی و اوامر گمراه کننده شیطان شد جز به سوی گمراهی حرکت نخواهدکرداز این رو خداوند متعال این خطر مهلک شیطان را به انسان گوشزد می‌کند.
«وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ إِنَّما یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشاءِ وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ [بقره/169-168] و از گامهاى شیطان پیروى مکنید که او دشمن آشکار شماست. [او] شما را فقط به بدى و زشتى فرمان مىدهد، و [وامىدارد] تا بر خدا، چیزى را که نمىدانید بربندید.»
در روایتی امام صادق علیه السلام می فرماید:
« اِذا رأَیتمُ العَبدَ مُتفُقَّداً لِذُنوبِ النّاس ناسیا لِذنوبه فَاعلُمو اَنَّهُ مُکرَ بهِ؛[1] هرگاه دیدید که بنده ای گناهان مردمان را جستجو می کند و گناهان خویش را فراموش کرده است بدانید که او فریب شیطان را خورده است.»
نکته ها و پیام ها
1- بنا بر آموزهای ارزشمند قرآنی شیطان یکی از اصلی ترین دشمنان انسان در طول زندگیش در دنیا می باشد از این رو لازم است هر انساسی با شناخت کامل و درستی از این دشمن خطرناک راههای نفوز او را در زندگی خود ببنید.
2- عدم شناخت صحیح از شیطان و راههای نفوز او در انسان موجب می شود انسان از همان ابتدا مقدمات شکست خود رادر برابر این دشمن خطرناک فراهم سازد.
________________________________
پی نوشت:
[1]. جهاد النفس، ح 237
