شرح دعای روز اول ماه رمضان
قوه خیال را کنترل کنیم
رسانه حوزه در سال‌های گذشته، شرح دعاهای هر روز را از لسان علمایی چون مرحوم آیت‌الله مجتهدی تهرانی(ره) و نیز استاد حسن عرفان منتشر نموده که مورد استقبال کاربران قرار گرفت بر این اساس امسال نیز روزه‌ه‌داران ارجمند را به مطالعه شرح دعاهای روز، توسط حضرت آیت‌الله محمدعلی گرامی دعوت می‌کند.
اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِینَ وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِینَ وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یَا إِلَهَ الْعَالَمِینَ وَ اعْفُ عَنِّی یَا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ ؛ اقبال الاعمال ص 109
خدایا روزه مرا در این روز، مانند روزه روزه داران حقیقى قرار ده و اقامه نمازم را مانند نمازگزاران واقعى مقرر فرما و مرا از خواب غافلان، هوشیار ساز و هم در این روز، جرم و گناهم را ببخش، اى خداى عالمیان زشتی‌هایم را عفو فرما، اى عفو کننده از گناهکاران عالم.
*آغاز سخن
دعاهایی که برای هر روز ماه رمضان ذکر شده دارای معناهای عمیقی هستند و مفاد این ادعیه و کلماتی که در این دعاها می‌باشد متناسب با قواعد کلیه دعا و نیز کلماتی که در دعاهای معتبر دیگر آمده است، می باشد.
اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ
خدایا روزه مرا در این ماه روزه روزه داران قرار ده، این سئوال به ذهن می آید که شما اگر روزه هستی ؛ چگونه از خدا می خواهی که تو را از روزه داران قرار دهد ، این مفاد در اینجا می تواند دو معنا داشته باشد، یکی مسئله اخلاص در عبادت است و به تعبیر نهج البلاغه « وَ بِالْإِخْلَاصِ یَکُونُ الْخَلَاصُ» و در بعض روایات آمده است که « لن أقبله- إلا ما کان لی خالصا؛ تفسیر العیاشی، ج2، ص: 353» خداوند می‌فرماید: من نمی پذیرم مگر عمل خالص را ؛ اگر اخلاص در عمل نباشد روزه ما صرف تعب و زحمت است ، دوم اینکه ممکن است اخلاص باشد اما رعایت آداب روزه که مهم است، به درستی انجام نشده باشد.
روزه مضاد با قوای شهوانی و غضبیه است، کسانی که روزه دار هستند و خوردن، آشامیدن و ابتلاء به مسائل جنسی و امثال آن ندارند، اما در اموری که مربوط به انسانیت و کوبیدن قوای شهویه و غضبیه هست عاجز هستند ، مثلا ممکن است کسی در کنترل شهوات زبانی عاجز باشد و در جلسه‌ای که شرکت می‌کند، بدون غیبت از آن مجلس بلند نشود، یا ممکن است، کسی عادت به شنیدن امور غیر جائز دارد، اما پرهیز از خوردن و آشامیدن هم دارد.
پس روزه روزه‌داران مربوط به کسانی است که به تمام معنا، روزه‌دار هستند و تنها به رعایت مفطرات در رساله اکتفاء نمی‌کنند، روزه‌دار باید در تمام شئون روزه‌دار باشد و اینکه انسان با تمام وجود، روزه‌دار باشد؛ مسئله بسیار مهمی است.
وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِینَ
و اقامه نمازم را مانند نمازگزاران واقعى مقرر فرما، مرا از کسانی قرار ده که ذاتا قائم در مقابل تو هستند و مطیع و تسلیم تو می باشند.
اینکه در آیه شریفه سوره حمد می گوییم "ایاک نعبد و ایاک نستعین" بسیار مطلب مهم و سنگینی هست ؛ ایاک نعبد نه تنها در زبان، بلکه به تمام وجود باید گفته شود و نه تنها در قوای ظاهریه، بلکه حتی در قوای باطنیه نیز باید این گونه باشد، یعنی قوه واهمه و متخیله انسان هم باید اینگونه باشد.
چگونه می شود که کسی قوه خیالش در اختیار خودش باشد؟ مکرر شده که افرادی از من سئوال کرده‌اند که ما در صحبت با برخی از افراد خیال‌های ناجور به ذهنمان می‌آید که مناسب نیست ! اما کسانی هستند که قوه خیالشان هم در دست خودشان است، از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمودند: « مَا مِنْکُمْ أَحَدٌ إِلَّا وَ لَهُ شَیْطَانٌ فَقِیلَ لَهُ وَ أَنْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ وَ أَنَا وَ لَکِنْ أَعَانَنِی اللَّهُ عَلَیْهِ فَأَسْلَم؛عوالی اللئالی، ج4، ص: 97 » هر کسی شیطانی دارد، اما شیطان من به دست من تسلیم شده است لذا می‌گوییم خدا روزه مرا روزه راستین و قیام مرا قیام قائمین و کسانی که با تمام وجود در مقابل تو آماده به خدمت هستند قرار ده.
جمله اول مربوط به اجتناب از منهیات است که از منهیات و اموری که نهی شده است مراقبت می‌کنند، جمله دوم نیز به مثبتات مربوط می‌گردد، یعنی در برابر تو آماده به خدمت باشم.
و نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِینَ
و خدایا مرا در این ماه از خواب غالفین بیدار کن، خواب غافلین یعنی وقتی که می خوابد گویا هیچ فکری نمی کند ؛ اما انسانی که اهل ایمان است فکر می‌کند که فلان ساعت می‌خواهم قرآن بخوانم، نماز شب بخوانم و مانند این‌ها. اما انسان غافل اینگونه نیست ، در روایت آمده است که « إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ الْعَبْدَ النَّوَّامَ الْفَارِغَ؛ وسائل الشیعة، ج17، ص: 58» خدا بنده خواب آلوده، فارغ و بی خیال که اهل غفلت است را دشمن دارد، کسانی هستند که در شبانه روز، بیشتر اوقات خواب هستند و کسانی هم هستند که همیشه خواب هستند ، در روایت است که «النّاس نیام اذا ماتوا انتهبوا؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج8، ص: 293» مردم خوابند و زمانى که از دنیا بروند بیدار مىشوند. طبق روایت، در حقیقت اکنون که بیداریم، خوابیم و وقتى چشم از این عالم ظاهر فرو بستیم، در عالم دیگرى باز مىشود. ارتباط با آن عالم و فهم این نوع ارتباط، روحى لطیف و زلال مىخواهد. پس هر درجه عالم نسبت به عالم بعدی خواب است و وقتی مردیم می فهمیم که خواب بودیم.
وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یَا إِلَهَ الْعَالَمِینَ
" فیه" متعلق به "جرم" است یا "هب" ؟ آیا این طور ترجمه کنیم که خدایا جرم و گناهی که در این ماه مرتکب شده‌‌ا‌م را ببخش؟ یا نه، این طور ترجمعه شود که: خدایا در این ماه همه جرم‌های مرا ببخش، که این معنای دوم بیشتر به ذهن می آید، پس این گونه معنی می شود که خدایا در این ماه همه جرم های مرا از نخستین روزهای عمرم تا کنون، ببخش؛ ای کسی که همه جهانیان متحیر و متوجه تو هستند.
سبحان من تحیّر فی ذاته سواه فهم خرد بکنه کمالش نبرده راه
از ما قیاس ساحت قدسش بود چنانک مورى کند مساحت گردون ز قعر چاه
وَ اعْفُ عَنِّی یَا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ
خدایا از من درگذر، ای کسی که از همه مجرمین در می‌گذری، در روایات آمده است که رحمت خدا جلوتر ازغضبش است که این نیز معانی مختلفی دارد، یک معنایش این است که انسانی که هم کار خوب و هم کار بد می کند؛ خداوند؛ به خاطر کار خیرش، بیشتر نظر رحمت به او دارد ؛ یک معنی هم این است که در بدو خلقت عالم، رحمت پیش از غضب بوده است و رحمت باعث شد که عالم ایجاد شود، اما بعد از خلقت، معصیت شد و غضب مطرح می گردد ، معنای دیگرش هم این است که در ختم عالم نیز رحمت جلوتر است، یعنی جهنم تمام می‌گردد، اما بهشت هست ؛ جهنمی‌ها هم جز کسانی که مزاج ایشان آتشی شده است و منکر توحید می‌باشد، مخلد در آتش هستند و اگر ذره‌ای از توحید در ایشان رخنه کرده باشد نجات می یابند.
این جمله آخر بسیار مهم است، در روایت آمده که اگر انسان‌های گناه کار استغفار نمی‌کردند، خدا خلق دیگری را می‌آفرید که آنها گناه کنند و استغفار نمایند، معنای این حدیث دعوت به گناه نیست بلکه دعوت به استغفار است و خدا دوست دارد که ناله مجرمین و استفغار ایشان را بشنود و انشا الله ماه رمضان وقت مناسبی برای ناله زدن درب خانه خداوند است و کمال انسان، ناله زدن درب خانه خداست.
