ایرانیان پیشتاز علوم قرآن و حدیث

نگاهى به جایگاه ایرانیان در علم قرائت، تفسیر و حدیث

---

چکیده:

پیشرفت‏ها و دستاوردهاى ایرانیان در علوم قرآنى قرائت، تفسیر و حدیث بخش مهمى از عصر شکوفایى فرهنگى اسلامى را دربر گرفته است. بررسى تاریخى با تکیه بر کانون جغرافیایى علمى نشان مى‏دهد که در عصر شکوفایى فرهنگى اسلامى، حداقل دو کانون اصلىِ خراسان و رى و دو کانون فرعىِ اصفهان و فارس مهم‏ترین مراکز علوم قرآنى ایران در قرون ابتدایى اسلامى بوده‏اند.

در این میان خراسان که خود به چهار قسمتِ جغرافیایى شمالى، شرقى، غربى و مرکزى بخش‏پذیر است، در زمینه تربیت دانشمندان علوم قرآنى بر شهر رى پیشى دارد. این تحقیق با بررسى دانشمندان بزرگ ایرانى در علم حدیث، قرائت و تفسیر، ضمن نشان دادن جایگاه ایرانیان در عصر شکوفایى فرهنگى اسلامى، به معرفى کیفیت و کمیت کانون‏هاى جغرافیایى علمى ایران در قرون ابتدایى اسلامى مى‏پردازد.

مقدّمه

یکى از دستاوردهاى مهم ورود اسلام به ایران، شکستن چارچوب‏هاى طبقاتى تحمیلى بود که ساسانیان همانند سلسله‏هاى قبل به جامعه ایرانى تحمیل مى‏کردند. با از بین رفتن طبقات قانونى ساسانیان و یکسان شدن مردم در برابر فاتحان جدید، طبقات پایین‏تر به سرعت شروع کردند به تمرکز قوا در عرصه‏هایى که پیش از آن، ورود به آنها ممنوع بود.

مهم‏ترینِ این عرصه، دانش بود. هنوز سه نسل از ورود اسلام به ایران نگذشته بود که ایرانیان پایه‏هاى بسیارى از علوم قرانى مانند قرائت، حدیث، و دانش‏هاى ادبى در زبان‏هاى پارسى و عربى را پدید آوردند یا تقویت کردند. در میانه قرن دوم ایرانیان پیشتازى خود را در تمام عرصه‏هاى علوم اسلامى آغاز کردند و تا قرن پنجم هجرى این پیشتازى را به یکه‏تازى تبدیل کردند.

ایرانیان در این اعصار در بسیارى از علوم مانند حدیث، صرف، نحو، عروض، قرائت، کلام، فلسفه، منطق، پزشکى، ریاضى و تمام توابع آن، بسیارى از مهم‏ترین پیشرفت‏هاى قرون وسطى را به ثبت رساندند. به این ترتیب در عصر شکوفایى فرهنگى اسلامى رداى ارغوانى علم بیش از هر ملیتى دیگر به ایرانیان رسید.

در میان این علوم، ایرانیان در سه علم قرآنىِ قرائت، تفسیر و حدیث جایگاه ویژه‏اى دارند. تاکنون چندین کتاب و مقاله درباره دستاوردهاى ایرانیان در علوم مذکور نگارش یافته است، با این حال، در بیشتر این نوشته‏ها، به داورى درباره آثار و آراى نویسندگان و محققان علوم سه‏گانه پیش‏گفته پرداخته شده است. بنابراین، نگاهى با دقت نظر در ترتیب تاریخى و ویژگى‏هاى جغرافیایى محققان و علماى ایرانى در قرون آغازین اسلام در ایران لازم به نظر مى‏رسد.

یکى از نوآورى‏هاى موردنظر نویسندگان این مقاله بخش‏بندى جغرافیایى کانون‏هاى علمى ایران در دوره شکوفایى فرهنگى اسلام است. این دیدگاه جغرافیایى نشان مى‏دهد که مى‏توان در برخى از علوم، پیشرفت‏هاى علمى را به چند کانون ویژه مانند خراسان، رى و گاهى اصفهان و فارس تفکیک نمود. براى توضیح دلیل‏هاى پیشرفت‏هاى علمى در مناطق مى‏توان از تغییرات تاریخ سیاسى هریک از مناطق گفته شده بهره گرفت و نقش تاریخى و میزان تأثیر حکومت‏ها را در توسعه علوم گوناگون را مدنظر قرار داد.

نگارندگان در این مقاله کوشیده‏اند به این سؤال پاسخ دهند که:برترى‏هاى ایرانیان در عصر شکوفایى فرهنگى اسلام در سه شاخه قرائت، تفسیر و حدیث را چه کسانى و در کجا پدید آوردند؟مهم‏ترین فرضیه در پاسخ به این پرسش این است که: دستاوردهاى ایرانیان در علم قرائت، حدیث و تفسیر در کانون‏هاى جغرافیایى خاص صورت گرفته است.

پیشینه اجتماعى

بهره گیری آسان از قرآن

بهترین روش برای بهره گیری بهتر از قرآن

پرسش:  انسان چگونه می‌تواند از قرآن کریم الگو بگیرد و از آن بخوبی استفاده کند؟

جواب کوتاه:

به طور خلاصه فرمولی برای این که از این کلام الهی قرآن مجید بتوانیم به خوبی بهره مند شویم می بایست دو مؤلفه را در خصوص قرآن کریم مد نظر خود قرار دهیم :

 1- ارتباط صحیح  با قرآن کریم 2- ارتباط مستمر با قرآن مجید.

جواب تفصیلی:

ارتباط صحیح با قرآن:
ارتباط صحیح با قرآن به این معنا است که وقتی خداوند متعال به ما توفیق همنشینی و انس با آیات نورانی قرآن مجید را عنایت می فرماید، می بایست قرائت آیات نورانی این مصحف شریف را صرفاً در جهت رسیدن به ثواب آن تلاوت نکنیم. چرا که خداوند متعال این کلام نورانی را صرفاً برای بهره مند شدن انسانها از ثواب قرائت نازل نفرموده است. بلکه قرآن را برای این نازل فرموده که به واسطه ی آیات نورانیش، امراضی خطرناکی  که انسانها در دنیا به آن مبتلا می شوند، شفا پیدا کنند. این امر هم میسر نیست مگر با برقراری یک ارتباط صحیح با این آیات نورانی. ارتباط صحیح هم برای قاریان قرآن فراهم نمی شود مگر باتأمل و تفکر و دقت در آیات شفا بخش آن؛ تامل و تفکر هم به کار نمی آید، مگر به تطبیق دادن اعمال و رفتار خود بر آیات نورانی کلام الله مجید. ارتباط صحیح با قرآن کریم زمانی  میسر می شود که سعی داشته باشیم زندگی خودمان را بر مبنای آیات نورانی کلام الله مجید معنا کنیم. «وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ [قمر /17] ما قرآن را براى تذکّر آسان ساختیم آیا کسى هست که متذکّر شود؟»
«امام على علیه السلام:إنَّ اللّه سبحانَهُ لَم یَعِظْ أحَدابمِثلِ هذا القرآنِ؛[1]خداوند سبحان هیچ کس را به چیزى چون این قرآن اندرز نداده است.»

ارتباط مستمر با کلام الله مجید

یکی از ضعف های که بعضاً متدینین به آن گرفتار هستند ضعف در ارتباط بر قرارکردن با آیات نورانی کلام الله مجید می باشد گاها ماهها شاید هم سال ها از عمرهای با ارزش ما می گذرد ولی دریغ از یک ختم قرآن، دریغ از یک وقت گذاشتن برای قرآئت آیات نورانی الهی. ظاهراً دنیا و آمال و آرزو های دنیایی و مشغله های کاری و فکری این قدر اوقات ما را پر کرده است که دیگر فرصت ارتباط بر قرار کردن با آیات نورانی کلام الله مجید را نداریم؛ این هم گواه بر کم اهمیت بودن  ارتباط با آیات قرآن است و الا اگر این امر یعنی تلاوت قرآن برای ما ارزش داشت یقیناً در رفتار و کردار خود تجدید نظری انجام می دادیم.

راهکار صحیح
بهترین راه برای جبران این خسرانی که مابرای خود فراهم کردیم، در درجه اول: قدری تفکر در کردار خود داشته باشیم و  به خاطر عملکرد ضعیف و سستی که داشته ایم در عملکرد خود تجدید نظر کنیم و در مرحله دوم تنظیم یک برنامه منظم و ساده برای استفاده بهتر از اوقات عمرمان داشته باشیم، چرا که تا ما در زندگی خود  برنامه ای مرتب و منظم نداشته باشیم بسیاری از توفیقات الهی را از دست خواهیم داد «اوصیکُم بِتَقْوَی اللّه‏ وَ نَظمِ اَمْرِکُم؛[2] شما را به پرهیزکاری و نظم در کارها سفارش می‏کنم»

پاورقی:
[1].نهج البلاغة(صبحی صالح) ص254 ، خطبة 176
[2].نهج البلاغه نامه 47،ص977

قرآن و آموزش و پرورش

نگرش سیستمی قرآن به آموزش و پرورش

1- هدف گذاری و برنامه ریزی بر اساس ترتب و اولویت نیازها

آموزش و پرورش اولی ترین نهاد اجتماعی است که باید براساس ترتب نیازها اولویت بندی، هدف گذاری و برنامه ریزی کند. علاوه بر مسائل خانوادگی، در مسائل اجتماعی هم عدم توجه به برنامه ریزی بر اساس نیازها و اولویت بندی آنها، مشکل ساز خواهد بود. طبیعتاً برنامه ریزی باید نیازهای اولیه جامعه را تأمین کند.

آموزش و پرورش به عنوان پایگاه اول، باید در توجه به نیازها، به طور جامع برخورد کند یعنی هم به نیازهای مادی و هم به نیازهای ملکوتی توجه کند.

اولین قدم در برنامه ریزی، هدف گزاری است. هدف گزاری در حوزه نیازهای مادی، رفع حداقلِ نیازهای مادی است یعنی آموزش ها باید نوجوانان و جوانان را به این مقصد برساند، چرا که اکثریت دانش آموزان، بعد از فراغت از تحصیل، وارد بازار کار و زندگی می شوند و به دانشگاه یا حوزه نمی رسند.

کسی که وارد زندگی می شود، هم نیازهای مادی و هم نیازهای معنوی دارد. پس باید از حیث آموزشهای مادی به جائی برسد که بتواند از طریق اطلاعات فنی و تخصصی وارد بازار کار و زندگی شود و نیازهای اولیه مادی اش را فراهم سازد.

طبیعتاً تحقق این امر باید در حوزه های مختلف و براساس نیازهای اجتماعی، طراحی شود.

به طور مثال، کار و دانش یا فنی حرفه ای باید در آموزش ها به عنوان یک هدف باشد، در حالی که اکنون تقریبا برعکس است، یعنی هنوز بیشتر آموزش ها نظری و تئوریک است و درصد کمی از آنها عملی است و این به شدت نامعقول و حتی می توان گفت فاجعه است.

شما به بعضی از این کشورهای پیشرفته و صنعتی نگاه کنید:

در این کشورها براساسِ نیازها، مواد درسی را تعریف می کنند و تکنیسین تربیت می نمایند.

بسیاری از فارغ التحصیلان دبیرستانها، اصلاً دانشگاه نمی روند یعنی آموزش دبیرستانی آنها، برای تأمین نیازهای جامعه و خودِ فرد، کافی است. متأسفانه دیده می شود که به نام «دین»، با «عقل» هم درست برخورد نمی کنیم در حالیکه «دینِ بدون عقل» دین نیست. (1) و «عقل بدون دین» هم عقل نیست بلکه «نکراء» و شیطنت است. (2)

پیوند وسیع و محکمی بین «عقل و وحی» وجود دارد و اگر این ارتباط گسسته شود، جامعه دچار فاجعه می شود.

راه آسان برای بخشش گناه

معجزات ریاضی قرآن

معجزه های ریاضی و عددی در قرآن

خداوند متعال در سوره بقره آیه ی 22 می فرماید : «اگر از آنچه که بر بنده خودمان فرو فرستاده ایم در تعجب و تردید می باشید . پس (حداقل) یک سوره مشابه آن بیاورید و در این کار از هر که خواهید کمک بگیرد . و در آیه بعد از آن می فرماید : «اگر نتوانستید که هرگز هم نخواهید توانست از آتشی بترسید که برای کافران آماده شده است» .
اصولاً قرآن به حدی شیوا و روان است که هر کس حتی کمترین آشنایی با زبان عربی داشته باشد با خواندن یا شنیدن قرآن ناخودآگاه در می یابد که هیچ فرد سخنوری نمی تواند چنین بیانی داشته باشد و کلام و سخن هیچ انسانی نمی تواند باشد .
معجزه قرآن فقط به معارف عمیق عقلی و اجتماعی ، علوم غیبی و معانی شگفت انگیز و شیوایی و روانی کلام محدود نمی شود و هر روز ابعاد تازه ای از شگفتیهای قرآن کشف می شود .

اسیر آرزوها نشویم

حدیثی زیبا از امام علی ع 

- خطرات آرزوى طولانى و هواى نفس

إِنَّما أَخْشى عَلَیْکُمْ إِثْنَیْنِ: طُولَ الاَْمَلِ وَ اتِّباعَ الْهَوى، أَمّا طُولُ الاَْمَلِ فَیُنْسِى 

الاْخِرَةَ وَ أَمّا إِتِّباعُ الْهَوى فَإِنَّهُ یَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ.

*************

همانا بر شما از دو چیز مى ترسم: 

درازى آرزو و پیروى هواى نفس.

اما درازى آرزو سبب فراموشى آخرت شود،

و اما پیروى از هواى نفس، آدمى را از حقّ باز دارد